تولوئن (Toluene)
تولوئن (Toluene) با نام های متیل بنزن، فنیل متان و تولول (Toluol) با فرمول C₆H₅CH₃ شناخته می شود که نوعی هیدروکربن آروماتیک با بوی شیرین و تند است. این ماده در طبیعت به طور طبیعی در نفت خام، زغال سنگ و چوب برخی درختان یافت می شود. پیدایش آن به سال 1837 بر می گردد که شیمیدانی لهستانی از طریق تقطیر روغن درخت کاج ماده ای بدست آورد که پس از 4 سال دانشمندان این ترکیب را از یک درخت کلمبیایی استوایی نیز کشف کردند. آنها تشخیص دادند که این ماده شبیه بنزن (Benzene) است بنابراین این هیدروکربن را بنزوئن (Benzoin) نامیدند. شیمیدان فرانسوی در سال 1850 این ماده را به نام تولوئن نامگذاری کرد.
تولوئن به روش‌های مختلفی تولید می‌شود. در صنعت، این ماده به طور گسترده به عنوان محصول جانبی در پالایشگاه‌های نفت به دست می‌آید. طی فرآیند تولید بنزین از نفت خام، تولوئن به عنوان یکی از ترکیبات فرعی تولید می‌شود. همچنین، طی فرآیند تولید کک از زغال‌سنگ نیز این ماده به دست می‌آید. در روش‌های آزمایشگاهی نیز یکی از متداول‌ترین راه‌های تولید این ماده، فریدل–کرافتس (Friedel–Crafts reaction) است. در این روش، بنزن در حضور کاتالیزور کلرید آلومینیوم (AlCl₃ :Aluminum Chloride ) با متیل کلرید (CH2Cl2 :Methylene Chloride) واکنش داده و تولوئن تولید می‌شود. این روش به دلیل کارایی و بازدهی بالا، در آزمایشگاه‌ها و محیط‌های صنعتی به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کاربرد تولوئن در صنایع مختلف
تولوئن به دلیل خواص شیمیایی ویژه‌ای که دارد، به عنوان ماده اولیه یا واسطه در بسیاری از صنایع به کار می‌رود. این ماده به عنوان یک مایع فرار و قابل اشتعال، در آب حل نمی‌شود و بر سطح آن شناور می‌ماند، در حالی که در سایر حلال‌های آلی، انحلال‌پذیری بالایی دارد. باید توجه داشته باشید که تولوئن ماده ی خوراکی نیست و کاربرد آن فقط در صنعت است. معمولاً به عنوان ماده اولیه صنعتی و حلال در رنگ، رزین، لاک، چسب، چاپ و ... کاربرد دارد. علاوه بر این به عنوان افزودنی در بنزین و پاک کننده رنگ ها مورد استفاده قرار می گیرد. در ادامه به برخی از کاربرد این ماده اشاره می کنیم.
-
ماده اولیه برای تولید مواد شیمیایی دیگر:
تولوئن که از یک حلقه بنزن و یک گروه متیل تشکیل شده است در صنعت به عنوان ماده اولیه در تولید بنزن نیز کاربرد دارد. بنزن یک ماده پر کاربرد و یکی از مهم ترین مواد اولیه پتروشیمی است که در تولید پلاستیک ها، رزین، لاستیک و سایر ترکیبات مصنوعی کاربرد دارد. با انجام فرآیند نیتراسیون (افزودن نیتروژن به ماده) باعث تولید نیتروتولوئن و تری نیتروتولوئن (TNT) می شود. TNT نوعی ماده منفجره قوی است که در صنایع نظامی و معدنی کاربرد دارد. با انجام فرآیند اکسیداسیون سبب تولید اسید بنزوئیک شده که در صنایع غذایی، آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارد چرا که بنزوئیک اسید به عنوان نگهدارنده عمل می کند. علاوه بر این متیل بنزن از طریق فرآیند کاتالیزوری می تواند باعث تولید زایلن یا دی متیل بنزن بشود.
-
تولوئن به عنوان حلال:
- حلال رنگ: در صنعت رنگ به عنوان حلال و به منظور رقیق کردن رنگ کاربرد دارد و سبب رنگ آمیزی آسان تر، قدرت پخش بالا مخصوصاً در رنگ های روغنی و آلکیدی می شود. همچنین افزودن این ماده به رنگ سبب خشک شدن سریع، افزایش دوام و ماندگاری رنگ شده و می تواند بر روی سطوح مختلف (مانند فلز، چوب، بتن و ...) قرار بگیرد. اگر خودتان می خواهید تولوئن را به رنگ مورد مصرف اضافه کنید باید 10درصد تولوئن نسبت به میزان رنگ اضافه شود و حتما تهویه هوا در آن مکان وجود داشته باشد. زیرا استنشاق بخار آن در طولانی مدت سمی است و ممکن است خطرات زیان باری به همراه داشته باشد.
- حلال آزمایشگاهی: این ماده در آزمایشگاه اهمیت بالایی دارد. تولوئن با خواص شیمیایی منحصر به فرد خود به یک حلال همه کاره در آزمایشگاه ها تبدیل شده است. یکی از ویژگی های آن نقطه جوش نسبتاً پایین حدود 110 درجه سانتی گراد و فراریت بالا می باشد که به اثر بخشی آن به عنوان حلال کمک می کند. همچنین می تواند به راحتی در دمای اتاق تبخیر شود و محلول غلیظی از مواد محلول باقی مانده به جای بگذارد. این ویژگی در واکنش های که حذف بقایای آن بسیار مهم است، مانند سنتز و خالص سازی مواد شیمیایی کاربرد فراوانی دارد.
- حلال در لاک ناخن: در لاک های ناخن به عنوان حلال در فرمولاسیون استفاده می شود و به روان شدن ترکیبات کمک می کند. این ماده باعث پخش شدن راحت لاک بر روی ناخن و افزایش سرعت خشک شدن آن می شود. البته استفاده ی طولانی مدت از لاک های حاوی تولوئن ممکن است حساسیت زا بوده و مشکلاتی نظیر سردرد، سرگیجه و سوزش چشم ایجاد کند.
-
افزایش دهنده اکتان بنزین:
متیل بنزن در تولید بنزین با عدد اکتان بالا استفاده می شود. اکتان برای بهبود رتبه بندی سوخت در اتومبیل های مسابقه ای کاربرد دارد که هرچه عدد یا رتبه اکتان بیشتر باشد، مقاومت سوخت در برابر ضربه در هنگام احتراق بیشتر است. از آنجایی که تولوئن بسیار متراکم است و حاوی انرژی بالایی است باعث افزایش تولید برق در وسایل نقلیه می شود.
-
مصرف در چرم سازی:
با استفاده از این افزودنی می‌توان ناخالصی‌های موجود در چرم طبیعی یا مصنوعی را از بین برد. همچنین باعث کمک به فرآوری پوست حیوانات برای تولید چرم با کیفیت و درجه یک می شود.
در هنگام مصرف از این ماده به نکات زیر توجه داشته باشید
به دلیل خواص سمی و فراریت بالای تولوئن، رعایت نکات ایمنی در هنگام استفاده از آن اهمیت دارد. این ماده باید در مکان‌های خشک، خنک و دارای تهویه مناسب نگهداری شود. همچنین باید از تماس آن با پوست، استنشاق بخارات و مصرف مستقیم آن اجتناب کرد. برخی از نکات ایمنی که در هنگام کار با این ماده باید رعایت شود عبارتند از:
- نگهداری در مکان مناسب: باید در محیط خشک و خنک و دور از نور خورشید و منابع گرما یا شعله نگهداری شود.
- استفاده از تجهیزات محافظ: هنگام استفاده از آن، استفاده از ماسک مناسب در برابر بخار سمی، دستکش مقاوم در برابر مواد شیمیایی، عینک محافظ و لباس مخصوص توصیه می‌شود تا تماس پوستی و استنشاق بخار کاهش یابد.
- اقدامات لازم در صورت تماس با پوست: در صورت تماس پوستی با تولوئن، باید فوراً محل تماس را با آب فراوان شستشو داد و در صورت نیاز به پزشک مراجعه کرد.
- نحوه اطفای حریق: در صورت بروز حریق ناشی از تولوئن، از خاموش‌کننده‌های شیمیایی خشک، کف مقاوم به الکل یا دی‌اکسید کربن برای اطفای حریق استفاده کنید.
- اقدامات در صورت نشت تولوئن: در صورت بروز نشت، منطقه را سریعاً تخلیه کرده و از ابزار مناسب برای جلوگیری از گسترش آن استفاده کنید.
به طور کلی، تولوئن با ویژگی‌های منحصر به‌فرد و کاربردهای فراوان خود در صنایع مختلف، یکی از مواد شیمیایی اساسی در صنعت محسوب می‌شود. شرکت یکتا شیمی آزما با ارائه موادی باکیفیت و مقرون به صرفه، همواره در رفع چالش های احتمالی در کنار شما می باشد. جهت اطلاع از قیمت و خرید این حلال کاربردی به بخش ارتباط با ما مراجعه نمایید و با ما در تماس باشید.