بتاکاروتن

بتاکاروتن (  β-Carotene یا  Beta-Carotene)، یک ترکیب آلی است که در گیاهان یافت می شود و  به آنها رنگ می دهد. نام بتاکاروتن از کلمه لاتین هویج (Carrot) گرفته شده است و یک رنگدانه ی گیاهی و طبیعی می باشد. این ماده از قدیم برای رنگ آمیزی مواد غذایی کارآمد بوده و در بسیاری از میوه ها، سبزیجات و انواع ادویه ها با رنگ های نارنجی، زرد و قرمز وجود دارد. بتاکاروتن به عنوان پیش ساز ویتامین A (رتینول) در بدن انسان شناخته می شود و تبدیل به ویتامین A می شود. این ویتامین برای بدن ضروری است و کمک به بینایی و سلامت چشم، تقویت سیستم ایمنی، سلامت پوست و غشای مخاطی می کند. بتاکاروتن خاصیت آنتی اکسیدانی قوی نیز دارد که در محصولات مختلف با جلوگیری از اکسیداسیون و مقابله با رادیکال های آزاد می تواند باعث نگهداری بیشتر محصولات شود و به عنوان نگهدارنده عمل کند. این ماده به خانواده کاروتنوئید ها (گروهی از رنگدانه های طبیعی) تعلق دارد که به طور گسترده به دو گروه زانتوفیل ها و کاروتن ها دسته بندی می شوند. کاروتن هایی که در بدن تبدیل به ویتامین A می شوند شامل آلفا کاروتن، بتا کاروتن، بتا کریپتوکسانتین می باشند. با توجه به منابع بیشتر و دسترسی راحت تر بتاکاروتن، در صنایع غذایی، مراقبت از پوست، آرایشی و بهداشتی و داروسازی کاربرد دارد. همانطور که گفته شد رنگ بتاکاروتن کاربرد فراوانی در صنایع مختلف دارد و با توجه به درصد خلوص و حلالیت در آب یا روغن به طور رایج به دو گروه بتاکاروتن پودری 10% حلال در آب و بتاکاروتن مایع 30% حلال در روغن دسته بندی می شود که شرکت یکتا شیمی آزما هر دو دسته از این افزودنی را ارائه می دهد.

تاریخچه بتاکاروتن

در سال 1831 شیمیدانی آلمانی، یک رنگدانه ی نارنجی رنگ را از ریشه های هویج جدا کرد و نام آن را کاروتن نامید. چندین دهه بعد دانشمندان دریافتند که رنگدانه های طبیعی فراوانی در طبیعت وجود دارد و شروع به دسته بندی آن ها کردند. اوایل قرن 20 ام با پیشرفت در روش های شیمیایی ساختار بتا کاروتن مشخص شد و شیمیدانان دریافتند که این ماده عضوی از خانواده کاروتنوئیدها است. در سال 1930 دانشمندان توانستند عملکرد آن به عنوان پیش ساز ویتامین A مشخص کنند. پس از چندین سال، تولید آن به صورت صنعتی ممکن شد و دریافتند که این ماده دارای خواص آنتی اکسیدانی است. از این رو در دهه 1980 و 1990 با استفاده از این خاصیت در درمان بیماری های مزمن مانند سرطان، و بیماری هالی قلبی عروقی مورد تحقیق و استفاده قرار گرفت. امروزه بتاکاروتن به عنوان آنتی اکسیدان قوی و یک ماده مغذی در رژیم غذایی شناخته می شود که دریافت آن از طریق مواد طبیعی بسیار مناسب تر از مکمل های آن است. 

منابع بتاکاروتن

همانطور که گفته شد این ماده به طور طبیعی در بسیاری از میوه ها و سبزیجات که اغلب به رنگ های زرد، نارنجی و قرمز هستند، یافت می شود. برخی از تحقیقات نشان می دهد که هویج و سیب زمینی شیرین پخته شده بیشتر از حالت خام آنها حاوی این ترکیب است. این افزودنی غذایی، محلول در روغن است و استفاده ی آن با چربی های سالم مانند روغن زیتون، آووکادو یا مغزها و دانه ها باعث جذب بهتر بتاکاروتن در بدن می شود. مواردی مانند سبزی های دارای برگ تیره (کلم پیچ و اسفناج)، سیب زمینی شیرین، هویج، کلم بروکلی، کدو حلوایی، طالبی، انبه، پاپایا، زردآلو، فلفل دلمه ای (قرمز و زرد)، گوجه فرنگی، جعفری، گشنیز و ادویه جات (پاپریکا و فلفل قرمز) به طور طبیعی حاوی مقادیر زیادی بتا کاروتن هستند.

خواص بتاکاروتن

• آنتی اکسیدان قوی:  این ماده نوعی آنتی اکسیدان طبیعی است که با خنثی کردن رادیکال های آزاد به کاهش آسیب های سلولی کمک می کند که از طریق فرآیندهای طبیعی و استرس محیطی در بدن ایجاد می شوند. هنگامی که آنها از بدن حذف نشوند، استرس اکسیداتیو ایجاد می شود که باعث بیماری های مانند سرطان، بیماری های قلبی و عروقی، دیابت، بیماری های التهابی و ... می شوند. این ماده مغذی می تواند از ابتلا به این بیماری ها جلوگیری کند و نقش کمک کننده ای در سلامت بدن داشته باشد.
• تقویت بینایی: ویتامین A، ویتامینی محلول در روغن است که برای بینایی ضروری می باشد. این ماده با ایجاد سدی در اطراف قرنیه، مانع از ورود باکتری ها به داخلش شده و از عفونت چشم جلوگیری می کند. بتاکاروتن، پیش ساز ویتامین A است و در بدن به رتینول تبدیل می شود. این فرآیند در سلول های روده کوچک رخ می دهد. رتینول در کبد ذخیره می شود تا با توجه به نیاز بدن فعال شود. بتاکاروتن و رتینول در بیماری های خشکی چشم، شب کوری و دژنراسیون ماکولا (بیماری چشمی که در سنین بالا باعث تاری دید می شود) نقش دارد.
• تاثیر بر پوست: این ماده با محافظت از پوست در برابر اشعه ماورا بنفش (UV) و آلودگی های محیطی به حفظ پوست کمک می کند. این ترکیب باعث ترمیم، رشد سلول های پوست، بهبود بافت اپیتیال و جلوگیری از پیری پوست می شود. 
• سلامت استخوان: برخی تحقیقات نشان داده‌اند که این افزودنی ممکن است باعث افزایش تولید استئوبلاست ها (سلول های سازنده ی استخوان) شود که این فرآیند به تقویت تراکم استخوان و کاهش خطر پوکی استخوان کمک می کند، هرچند نتایج بسته به جنسیت و منطقه جغرافیایی متغیر است.
• تقویت سیستم ایمنی: ویتامین A با افزایش تولید آنتی بادی، لنفوسیت ها و مراقبت در برابر رادیکال های آزاد به تقویت سیستم ایمنی بدن و مقابله با عفونت‌ها کمک می‌کند.
• تقویت حافظه: مصرف این ماده مغذی عملکرد حافظه انسان را بهبود می بخشد، مانع از آلزایمر شده و شرایطی مانند زوال عقل را کاهش می دهد.

کاربرد بتاکاروتن در صنایع مختلف

صنایع غذایی: 

این ماده به غذاها رنگ نارنجی، زرد و قرمز می دهد و به عنوان رنگ دهنده ی طبیعی، نگهدارنده، پایدار کننده عمل می کند. همچنین به علت افزایش ارزش غذایی کاربرد فراوانی دارد.

• صنایع نوشیدنی: آبمیوه ها، نوشیدنی های بدون گاز، نوشیدنی های گازدار و انرژی زا
• صنایع لبنی: در محصولات لبنی مانند شیر طعم دار، پنیر مانند پنیر چدار، بستنی های طعم دار و بتاکاروتن در کره کاربرد فراوانی دارد.
• صنایع روغن و چربی خوراکی: روغن های حیوانی و گیاهی 
• محصولات رژیمی و کم چرب: این محصولات باید فاقد مواد مصنوعی باشند پس بتاکاروتن به عنوان یک جایگزین مناسب برای رنگ های مصنوعی عمل می کند و به بهبود ارزش غذایی و افزایش مقدار ویتامین کمک می کند.
• فرآورده ها و غلات حجیم شده مانند پفک و اسنک 
• فراورده های آردی مانند انواع ماکارونی، نودل

آرایشی و بهداشتی:

این ماده به عنوان آنتی اکسیدان، رنگ دهنده طبیعی، مرطوب کننده، ضد پیری و محافظ پوست در برابر اشعه UV در انواع مختلفی از محصولات آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد. در محصولاتی همچون: کرم ضدآفتاب، کرم های کلاژن ساز و ضد پیری، کرم مرطوب کننده، محصولات مراقبت از پوست خشک، ماسک صورت و کرم های ترمیمی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنن در صنایع آرایشی به عنوان رنگ دهنده در محصولات رنگی مانند رژلب و سایه چشم کاربرد دارد. در برخی از شامپوها و محصولات مراقبت از مو نیز از این ماده مغذی استفاده می‌شود. این ماده می‌تواند با تقویت موها و جلوگیری از شکنندگی آنها به طور کلی به بهبود سلامت پوست سر کمک کند. اسید هیالورونیک، ویتامین C و ویتامین E باعث افزایش اثربخشی بتاکاروتن در محصولات مراقبت از پوست می شود. یکی دیگر از کاربرد های آن در بیماری پسوریازیس (بیماری خود ایمنی که باعث التهاب و پوسته ریزی پوست می شود) است که پماد های حاوی آن کمک به کاهش التهاب پوست و ترمیم بافت می کند. باید توجه داشته باشید که استفاده ی زیاد  از این ماده سبب خارش، قرمزی و تورم پوست می شود.

صنایع دارویی و مکمل ها:

از این ماده می توان در پیشگیری بسیاری از بیماری ها استفاده نمود. طی مطالعات انجام شده کسانی که روزانه چهار وعده یا بیشتر از میوه ها و سبزیجات غنی از بتا کاروتن مصرف کنند، خطر ابتلا به بیماری های قلبی، سرطان و اسکلروز جانبی آمیوتروفیک ( ALS) در آنها  کاهش می یابد. مکمل های آن به دو صورت قرص بتاکاروتن و ژل یا کرم در دسترس هستند. از آنجایی که این ماده محلول در روغن است، بنابراین برای اطمینان از جذب قرص باید آن را همراه با وعده های غذایی حاوی حداقل سه گرم چربی مصرف کنید. اگر این قرص را بیش از اندازه مصرف کنید احتمال ایجاد بیماری کاروتنمیا (زردی پوست) در شما وجود دارد. به طور کلی مصرف این ماده در افراد بالغ توسط پزشک حدودا بین 10000 تا 83000IU  اعلام شده است. در نظر داشته باشید که میزان مصرف این قرص در اطفال حتما باید توسط پزشک متخصص تعیین شود. در صورت مصرف داروهای (ایزوترتینوئین، آسیترتین و اتراتین) بهتر است از این مکمل استفاده نکنید، چون تداخل دارویی ایجاد می کند و سبب عوارض جانبی (تهوع، مشکلات گوارشی) می شود. بهتر است با استفاده به اندازه از منابع طبیعی و خوردن میوه و سبزیجات نیاز بدن خود را تامین کنید. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد احتمال ابتلا به سرطان ریه در افرادی که در معرض آزبست هستند و افراد سیگاری با استفاده از مکمل های حاوی بتاکاروتن افزایش می یابد، پس بهتر است از این مکمل ها استفاده نکنند.

آیا این ماده ایمن است؟

بتاکاروتن در سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) و سازمان ایمنی غذایی اروپا (EFSA) ، به عنوان یک افزودنی غذایی به طور کامل ایمن اعلام شده است. مصرف آن از طریق منابع غذایی طبیعی مانند میوه و سبزیجات بلامانع است. ولی مصرف آن در مکمل ها و محصولات آرایشی و بهداشتی در مقدارهای توصیه شده بدون خطر است. در صورت مصرف بیش از اندازه بتا کاروتن به ویژه از طریق مکمل ها ممکن است عوارض جانبی مانند: کاروتنودرما (حضور رنگدانه نارنجی کاروتن در خون)، هیپرویتامینوز آ (مسمومیت با ویتامین A) و افزایش خطر سرطان ریه در افراد سیگاری بروز دهد، همچنین در جذب سایر مواد مغذی مهم تداخل ایجاد کرده و تاثیر منفی بر سیستم ایمنی و دفاعی بدن می گذارد. جهت اطلاعات بیشتر و خرید بتاکاروتن می توانید با تیم فنی یکتا شیمی آزما در ارتباط باشید و به صفحه ارتباط با ما مراجعه نمایید.